بحرالمیت (یا دریای مرده) زیر آفتاب سوزان خاورمیانه هر روز کوچکتر می‌شود. دریاچه شوری که در کم‌ارتفاع‌ترین نقطه کره زمین واقع است، پیش چشم مردمانی که پیرامونش زندگی می‌کنند خشک می‌شود اما آب رساندن به دریاچه و حفظ سطح آب فعلی به این سادگی‌ها نیست.
اگر یک نکته در مورد بحرالمیت باشد که همه بدانند، این است که کسی در آن غرق نمی‌شود. آب آن هشت-نه برابر شورتر از آب اقیانوس‌هاست. آن‌قدر غلیظ و پراملاح است که گویی آب نیست، مخلوط شن و روغن زیتون است.
هر گردشگری که اینجا می‌آید، حتما عکسی از خودش که بدون کمترین تلاشی روی آب خوابیده یا نشسته می‌گیرد – گاه در حال روزنامه خواندن. اما بحرالمیت فقط جاذبه گردشگری نیست، اکوسیستم بی‌نظیری است که وضعیت محیط‌زیست را در این گوشه دنیا – جایی که همیشه آب کم است – نشان می‌دهد.
ممکن است خوانده یا شنیده باشید که بحرالمیت دارد می‌میرد. "مرگ دریای مرده" اگرچه تیتر گیرایی است، اما درست نیست. هرچه آب پایین می‌رود، غلظت و شوری دریاچه بیشتر می‌شود و نهایتا به جایی می‌رسد که میزان تبخیر متوقف می‌شود. بنابراین بحرالمیت احتمالا به مراتب کوچکتر از این که هست می‌شود، اما به‌کل محو نمی‌شود.
با این همه، سرعت پایین رفتن سطح آب نگران کننده است، هر سال حدود یک متر.
در دوران جنگ جهانی اول، چند مهندس بریتانیایی حرف اول اسم‌شان را روی یک تخته سنگ که لب آب بود حک کردند که مشخص شود آب تا کجاست. درست صد سال از آن موقع گذشته و آن تخته سنگ بسیار بالاتر از سطح آب است. اکنون برای رسیدن به کنار آب، باید از این تخته‌سنگ و تخته‌سنگ‌های دیگر پایین بروید، از جاده رد شوید، از وسط گیاه‌های بلند و زمینی گل‌آلود بگذرید، تا به آب برسید. روی‌هم حدود ۲ کیلومتر راه است.
عقب‌نشینی مداوم آب طی سال‌ها، برای ساکنان منطقه گران تمام شده. از جمله در مجموعه گردشگری 'عین جدی' که چند کیلومتر آن‌طرف‌تر است.
اواخر دهه ۸۰ میلادی که هتل و رستوران و فروشگاه و غیره را می‌ساختند، موج بحرالمیت به دیوار مجموعه می‌کوبید. آب به مرور آن‌قدر عقب رفت که ناچار شدند واگنی بخرند و به تراکتور ببندند تا مسافران را به لب آب ببرند. (حدود دو کیلومتر).
سرعت تغییرات "نیر ونگر" مسئول تجاری مجموعه عین جدی را نگران کرده: "ما درباره ۵۰۰ یا ۱۰۰۰ سال پیش حرف نمی‌زنیم. وقتی ۱۸ ساله بودم هنوز دریا همین‌جا بود. چند سال پیش که می‌خواستیم خانه بسازیم، همسرم گفت رو به دریا بسازیم. گفتم بهتر است رو به کوه بسازیم چون کوه اقلا یک جا ایستاده ولی دریا مدام حرکت می‌کند."
از نگاه زمین‌شناسان بحرالمیت چیزی نیست جز دریاچه‌ای که رود اردن به آن ختم می‌شود. رود از یک سو وارد می‌شود اما از سوی دیگر بیرون نمی‌رود. همین‌جا می‌ماند و بخار می‌شود.
در حقیقت آن‌چه می‌شود گفت دارد می‌میرد، نه بحرالمیت که رود اردن است. بعضی جاهای کرانه باختری رود – که در اشغال اسرائیل است – آب آن‌قدر کم شده که در فصل خشک می‌شود مثل جوی آب از رویش پرید.
رود اردن از آب‌راه‌های مهم دنیای باستان بود. حتی در دوران مدرن هم رودی بزرگ بود که گاه در فصل بارندگی طغیان می‌کرد. در سال ۱۸۴۷، دولت آمریکا گروهی مامور بررسی رود اردن کرد. سرپرست گروه افسری بود به نام ویلیام لینچ. از قضا او نخستین کسی بود که حساب کرد و متوجه شد بحرالمیت پایین‌تر از سطح آب‌های آزاد کره زمین است. در خاطرات او از سفر می‌خوانیم که جاهایی پهنای رود حدود ۳۰ متر بوده.
حتی هشتاد سال پس از سفر لینچ، رود اردن هنوز آن‌قدر آب داشت که یک مهندس روس یهودی به نام پینچاس روتنبرگ کنار آن یک نیروگاه کوچک آبی بسازد. ساختمان نیروگاه هنوز برجاست، اما وسط صحرایی بی‌آب‌وعلف، نه کنار رود.
بدیهی است که جغرافیای منطقه طی این سال‌ها تغییر نکرده. بخش شمالی رود به دریاچه جلیل (یا دریاچه طبریه) می‌ریزد و بخش جنوبی از آن سرازیر شده به بحرالمیت می‌ریزد. آن‌چه تغییر اساسی کرده آبی است که به این سیستم وارد و از آن خارج می‌شود. در حقیقت مسئله اصلی در دهه‌های گذشته سیاست آب کشورهای منطقه بوده.
اسرائیل در بخش جنوبی دریاچه جلیل سد ساخته و عملا مقدار آبی را که وارد اردن می‌شود، کنترل می‌کند. دریاچه جلیل – به‌عنوان یک منبع آب – برای اسرائیلی‌ها اهمیت استراتژیک دارد، هرچند که این کشور در سال‌های اخیر آب شیرینی را که از نمک‌زدایی آب مدیترانه تولید می‌کند آرام‌آرام افزایش داده است.
دولت اسرائیل از دهه پنجاه میلادی – یعنی یک دهه پیش از ساخت سد – از منابع آب دره رود اردن برداشت می‌کرده که برای کشاورزان اردنی و فلسطینی (در کرانه باختری) مشکل‌ساز بوده چون برای کشاورزی و سیر کردن شکم‌شان به این آب نیاز دارند.
دولت اسرائیل هم البته مشکلی مشابه دارد – هرچند دستکم پول و فن‌آوری لازم برای تأمین آب مردمش را دارد. مشکل اسرائیل این است که مهمترین منبع تامین آب رود اردن، یعنی رود یرموک از سوریه می‌گذرد. از حدود سی سال پیش به این سو، سوری‌ها بیش از چهل سد برای مهار آب یرموک ساخته‌اند – آبی که پیش از آن به رود اردن می‌ریخت.
ادامه دارد... ثبت دامنه
|
منوی اصلی
نویسنده: 
